W dzisiejszym dynamicznym świecie, gdzie wszyscy jesteśmy wystawieni na ogrom bodźców, dzieci coraz częściej doświadczają stresu, który ma negatywne skutki zarówno na ich zdrowie psychiczne, jak i fizyczne. Umysł i ciało są ze sobą ściśle powiązane, co znane jest jako zjawisko psychosomatyczne. Kiedy doświadczamy stresu, nasz mózg wyzwala odpowiedź fizjologiczną. Hormony stresu takie jak kortyzol wpływają na układ nerwowy, co prowadzi do napięcia mięśni i zwiększonej wrażliwości na bodźce bólowe. Stres u dzieci ma różne źródła i objawy, ale jedną z głównych przyczyn jego odczuwania są sytuacje, których doświadcza w szkole.
Objawy somatyczne stresu u dzieci
Dzieci, nie potrafiąc werbalizować swojego napięcia, często po prostu je tłumią, co dosyć szybko daje objawy fizyczne. Stres jest wynikiem większej aktywności układu nerwowego. Wpływa na funkcjonowanie całego organizmu i należy mieć tego świadomość. Czynniki biologiczne są tutaj kluczowe i to one dają najbardziej widoczne objawy wśród dzieci i młodzieży. Do objawów stresu zaliczamy m.in. bóle głowy czy bóle brzucha, przyspieszone bicie serca (nie tylko w sytuacjach stresowych), drżenie ciała, ból różnych części ciała, częste infekcje, omdlenia, zaburzenia cyklu menstruacyjnego u dziewczynek, napięcie mięśni, spadek energii czy ucisk w klatce piersiowej. Do objawów somatycznych zaliczamy również zaburzenia odżywiania, bóle mięśniowe, zgrzytanie zębami, utratę apetytu, wymioty, nudności, zmęczenie oraz ciągłe narastanie frustracji. Dolegliwości związane z chronicznym stresem u dziecka mogą skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi w życiu dorosłym, takimi jak choroby somatyczne, depresja czy nerwica.
Stres szkolny i presja otoczenia
Istotnym źródłem napięcia stresowego u dzieci jest szkoła. Wymagania i presja związana z wynikami stanowią znaczne obciążenie dla młodszych i starszych dzieci. Strach przed niepowodzeniem, relacjami z innymi ludźmi oraz oczekiwania rodziców i nauczycieli mogą generować chroniczny stres. Zbyt intensywny plan lekcji, z nadmiarem zajęć szkolnych i pozaszkolnych, może prowadzić do przeciążenia. Brak czasu na odpoczynek i regenerację nadwyręża organizm i może skutkować wspomnianymi chorobami, bólami, omdleniami oraz zaburzeniami zdrowia psychicznego i fizycznego. Realia szkolnictwa bardzo często są okrutne – wartość dziecka określana jest przez jego osiągnięcia i stopnie, dzieci radzące sobie lepiej są faworyzowane, a te wymagające większej ilości czasu na przyswojenie wiedzy są marginalizowane. Dlatego warto pielęgnować różnorodność nauki w domu i pokazywać dziecku różne sfery, w których może się rozwijać.
Problemy w grupie rówieśniczej
Relacje z rówieśnikami w szkole również mogą być źródłem stresu, zwłaszcza dla tych, którzy doświadczają trudności w nawiązywaniu przyjaźni, bycia akceptowanym czy unikaniu konfliktów. Każde dziecko jest wyjątkowe, różnice między nimi są większe lub mniejsze, jednak różnorodność nie zawsze jest mile widziana i jako rodzic musisz to mieć na uwadze. Jeśli w domu występują skomplikowane relacje, będzie to też widoczne w sposobie funkcjonowania dziecka w szkole. Mogą pojawić się agresywne zachowania czy wycofanie. Nie tylko nie sprzyja to budowaniu relacji z rówieśnikami, lecz także wywołuje stres.
Lęk związany ze szkołą i nauką może rzutować na całe życie. Aby rozładować takie napięcie, może dojść do nadużywania substancji psychoaktywnych, zaburzeń zdrowia psychicznego, nierzadko zdarza się, że prowadzi to do ucieczki od dorosłości i odpowiedzialności. Schemat powtarzany teraz, czyli łączenie niepowodzenia z wartością, będzie powtarzany po latach. Teraz o dziecku świadczą oceny, a kiedyś przeniesie ono ten ciężar np. na awanse w pracy. Bardzo ważne, by w okresie szkolnym zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa i postarać się ograniczać stresory.
Negatywne skutki stresu
Organizm będący w ciągłym napięciu, niemający możliwości odpoczynku, traci zdolność do obrony i obniża się jego odporność. Objawy stresu manifestują się zwykle w postaci infekcji, chorób i trudności w ich leczeniu. Częste symptomy chorobowe powinny być sygnałem dla rodzica, by obserwować dolegliwości somatyczne dziecka i zastanowić się, czy nie jest ono narażone na przewlekły stres.
Dziecko w chronicznym stresie, doświadczające dolegliwości somatycznych, jest także narażone na wystąpienie zaburzeń psychicznych. Zaburzenia depresyjne i lękowe wywołane przez napięcie nerwowe wymagają natychmiastowej interwencji lekarza psychiatry. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice nie ignorowali nawet najmniejszych wzmianek swojej pociechy o tym, że potrzebuje wsparcia.
Negatywne skutki napięcia to też zmniejszony lub zwiększony apetyt. Dziecko, nie mogąc sobie poradzić z przewlekłym stresem, zaczyna mniej jeść lub zajadać emocje. Częste zmiany wagi u dzieci i młodzieży zaburzają proces dojrzewania i rozwoju. Bulimia, anoreksja, kompulsywne objadanie się to sposoby na regulację emocji w przypadku problemu ze stresem.
Stres wpływa negatywnie na jakość snu, prowadzi do bezsenności lub trudności z zasypianiem. Zaburzenia snu oddziałują na ogólny stan zdrowia, zarówno psychicznego, jak i fizycznego. Brak możliwości wyspania się i regeneracji wpływa na zdolność koncentracji i skupienia uwagi. Dziecko cierpiące na trudności ze snem może mieć problem z przetwarzaniem informacji i zapamiętywaniem rzeczy, co przecież jest kluczowym elementem nauki i rozwoju zarówno młodszych, jak i starszych dzieci. Zaburzenia snu uniemożliwiają odpowiednią regenerację i odpoczynek, co skutkuje obniżonym nastrojem i trudnościami z codziennym funkcjonowaniem. Warto zwrócić uwagę na podejście dziecka do chodzenia do szkoły i drastycznych zmian w wynikach. Obserwuj też sen swojej pociechy, odżywianie i ruch. Jeśli pojawi się problem, razem ustalcie źródło i postarajcie się go rozwiązać.
Objawy i skutki napięcia mogą być widoczne w każdej części ciała. Długotrwały stres może dać o sobie znać poprzez reakcje skórne, problemy z cerą, alergie, które wynikają również ze zmniejszonej odporności, oraz podatność na trądzik, łuszczycę i inne schorzenia skórne. Kluczową rolę pełni tutaj uwaga, jaką poświęcamy dziecku, i jego obserwacja przez dłuższy czas.
Długotrwały stres może podnosić ciśnienie krwi, co zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Wpływ stresu można zauważyć również w rytmie serca, co jest czynnikiem ryzyka w przypadku poważnych problemów kardiologicznych.
Jak wspierać dziecko w walce ze stresem?
Stres dzieci to problem społeczny wymagający kompleksowego podejścia. Współpraca między rodzicami a szkołą, a także świadomość nauczycieli na temat znaczenia zdrowia psychicznego uczniów i skutków stresu są kluczowe w budowaniu stabilnego fundamentu dla młodego pokolenia, pozwalając mu rozwijać się w równowadze psychicznej i fizycznej. Bardzo istotna jest reakcja dorosłych na problemy dziecka w szkole. Warto przyglądać się relacjom w placówce, rozmawiać z dzieckiem i nie przerzucać na nie automatycznie odpowiedzialności za „niewpasowanie się”.
Objawy stresu to sygnał, że organizm dziecka wymaga uwagi. Same w sobie są one niszczące i ignorowanie ich może prowadzić do długotrwałych zaburzeń fizycznych i psychicznych. Dlatego najważniejsze są zrozumienie związku między stresem a dolegliwościami czy zmianami zachowania u dziecka oraz podejmowanie świadomych kroków w kierunku zdrowego zarządzania stresem dla dobra naszego umysłu i ciała. Niezwłoczne działanie i eliminacja przyczyny stresu pomoże dziecku pozbyć się dyskomfortu psychicznego i ułatwi codzienne funkcjonowanie. Negatywne skutki stresu mogą rzutować na całe późniejsze życie. Warto rozmawiać z dzieckiem o tym, jak czuje się w szkole i poza nią. Niepokojące objawy powinny być pierwszym powodem do działania. Konieczna może okazać się też psychoterapia. Pomoże to zapobiec wielu problemom zdrowotnym w przyszłości.