Odrzucenie dziecka w grupie może być trudnym i bolesnym doświadczeniem zarówno dla malucha, jak i dla rodziców. Może prowadzić do negatywnych skutków emocjonalnych i społecznych w okresie dziecięcym i dorosłości. W takiej sytuacji istotne jest podjęcie działań mających na celu wsparcie dziecka oraz zrozumienie źródeł problemu. Rodzice, często w desperacji, by pomóc swojej pociesze poczuć się lepiej, zadają sobie pytanie: jak pomóc dziecku być lubianym? Czy jest to jednak dobry kierunek pomocy? Jakie zachowania dziecka mogą wskazywać na problem?
Dlaczego dziecko zostaje odrzucone przez grupę?
Odrzucenie występuje, kiedy dziecko jest wyłączane, pomijane lub nieakceptowane przez innych, zwłaszcza w grupie rówieśniczej w przedszkolu lub szkole. To doświadczenie może mieć różne formy i poziomy intensywności, ale zazwyczaj odczuwane jest jako brak akceptacji albo niechęć ze strony innych dzieci.
Codzienne obcowanie z innymi dziećmi to pierwszy poważny krok społeczny w życiu każdego z nas. Bardzo chcemy przypodobać się rówieśnikom, poczuć, że jesteśmy lubiani, umawiać się z nimi po zajęciach na wspólne zabawy, poznawać inne dzieci i znajdować przyjaciół. Dlaczego jednak jedne dzieci odnajdują przyjaciół w szkole, a inne wręcz przeciwnie – nie mają przyjaciół, koleżanek ani znajomych?
Za najczęstszą przyczynę odrzucenia wśród dzieci uznaje się wyróżnianie się. A wyróżniać się można na wielu polach: lepsze oceny, gorsze oceny, brak umiejętności na jakimś polu, nietypowe profesje czy sposób bycia rodziców, styl życia rodziny i wiele innych. Czasem są to trudne do określenia czynniki, które rozumiane są tylko oczami dzieci.
Kolejnym powodem samotności dziecka w grupie może być jego trudność w odczytywaniu komunikatów ze strony członków grupy. Rówieśnik może dawać innemu maluchowi do zrozumienia, niekoniecznie wprost albo poprzez brzydkie słowo, że nie ma ochoty na zabawę czy nawet rozmowę, jednak sygnał taki jest mylnie odczytywany. Dziecko nie rozumie, że nie jest zaproszone do wspólnej aktywności, co powoduje kolejne próby nawiązania kontaktu z innymi. A to pogłębia problem. Odrzucone dziecko nadal próbuje zbudować więź, na co grupa może zacząć reagować agresywnie. Przyjaźń to relacja wyjątkowa i nie da się jej nawiązać z każdym. Dlatego bardzo ważne, by takie odrzucenie tłumaczyć dziecku jako drogę spotkania prawdziwych, wartościowych ludzi. To będzie dla niego cenna lekcja na całe życie.
Jak rozpoznać, że dziecko może mieć problem z brakiem akceptacji wśród rówieśników?
Odrzucenie rówieśnicze często powoduje, że dziecko wstydzi się powiedzieć o problemie dorosłym. Ma poczucie, że to z nim jest coś nie tak, bo przecież większość jest przeciwko niemu. Taka sytuacja może mieć miejsce już w przedszkolu, gdzie maluchy mają przestrzeń do tego, by nawiązywać przyjaźnie i znajomości do wspólnej zabawy. Trudno wykryć taki problem i określić przyczyny odrzucenia, jeśli w domu dziecko jest otwarte i skłonne do zabawy z domownikami. Można wtedy uznać, że jego dziecko dobrze radzi sobie również w środowisku grupy rówieśniczej. Z czasem jednak brak więzi porozumienia z rówieśnikami może objawiać się powolnym wycofywaniem się, trudnością z odpowiadaniem na pytania o przyjaciół, niezapraszaniem ich do domu i niespędzaniem z nikim czasu po szkole, zmienionym zachowaniem przy wyjściach do przedszkola, a nawet jąkaniem się czy apatią.
Na wczesnym etapie rozwoju relacje, przyjaciele, poczucie przynależności oraz pewność siebie to wymagane pola do stworzenia brzdącowi środowiska przyjaznego do zdrowego i prawidłowego rozwoju emocjonalnego. Tak trudną sytuację niełatwo rozpoznać, dlatego kluczowe są rozmowa z dzieckiem i stała obserwacja jego zachowania oraz stosunku do przedszkola czy szkoły.
Słuchaj swojego dziecka
Zachęć dziecko do rozmowy o jego uczuciach, przemyśleniach i sprawach codziennych. W tym celu możesz skorzystać z różnego rodzaju zabaw i gier. Pozwól mu wyrazić swoje myśli i emocje, a jednocześnie okazuj zrozumienie i nie bagatelizuj treści, które w oczach dorosłego mogą wydawać się nieważne. Postaraj się poświęcić mu wtedy całą uwagę i pokazać, że dorośli – zarówno w domu, jak i w szkole – są po to, by wysłuchać i w razie potrzeby pomóc. To jest podstawa do tego, by wspierać dziecko w radzeniu sobie z trudnymi emocjami.
Pomóż maluchowi budować poczucie własnej wartości
Dziecko z prawidłowo zbudowaną pewnością siebie i samooceną z większą swobodą zaakceptuje ewentualne odrzucenie, jeśli w ogóle ono wystąpi. Dziecko, które nie pragnie akceptacji na siłę, jest mniej narażone na wykluczenie. Maluch, czując takie wsparcie, nie będzie w przyszłości ukrywał swoich problemów. Postaraj się nie oceniać, zapewnij mu bezpieczeństwo i akceptację w domu. To jedna z podstawowych ludzkich potrzeb, dlatego jeśli dziecko nie otrzymuje jej między innymi ludźmi czy dziećmi, najważniejsze, żeby odczuwało ją w rodzinie.
Budowanie poczucia własnej wartości i zdrowe radzenie sobie z przyczyną odrzucenia da dziecku narzędzia do radzenia sobie w podobnej sytuacji w przyszłości, dostarczy cennych wskazówek – również w życiu dorosłym – oraz pokaże, że rodzina jest gotowa do wspólnego działania i wspierania siebie nawzajem. Pomoc rodzica i akceptacja, gdy pociecha nie dogaduje się z innymi osobami, będą najlepszym sygnałem, jaki można dać odrzuconemu dziecku.
Jak pomóc dziecku uporać się z problemem odrzucenia w grupie?
Problem ten wymaga delikatnego i umiejętnego podejścia. Dziecko odrzucone przez grupę rówieśników czuje, że traci grunt pod nogami po przekroczeniu progu przedszkola czy szkoły. Pomóż swojemu maluchowi budować jego samoocenę codziennie i niezależnie od tego, jak traktują go inne dzieci. Jeśli mimo waszej pracy temat nadal się pojawia, możesz skorzystać ze wsparcia nauczycieli i pedagogów lub specjalisty z zewnątrz, np. psychoterapeuty. Ważne, by pokazać maluchowi dobry przykład funkcjonowania w życiu oraz to, że rówieśnicy nie wyznaczają jego wartości i że każdy ma prawo kolegować się, z kim chce. Pamiętaj, że to Ty jesteś największym wsparciem dla swojego dziecka i że to w sobie powinno szukać wartości.
Dobrym sposobem radzenia sobie z poczuciem odrzucenia i tęsknotą za bliskimi relacjami z rówieśnikami może być praca nad asertywnością. Słowa potrafią bardzo boleć, a koledzy i koleżanki, którzy dokuczają innym, potrafią być bardzo natarczywi. Dlatego dziecko powinno znać swoją wartość i nie opierać jej na słowach innych. Asertywność pomoże mu odpierać taką agresję słowną, odpowiednio na nią reagować, zgłaszając takie przypadki, i nie brać tego za pewnik i jedyny obraz siebie.
Traktuj odrzucenie dziecka jako sytuację wymagającą zrozumienia, cierpliwości i działania. Postępowanie rodziców, nauczycieli i opiekunów może odegrać kluczową rolę w pomocy i wsparciu dziecka w przezwyciężeniu trudności społecznych. Kluczowe jest, by wspierać i pomagać mu na wszystkich etapach rozwoju, również tych trudniejszych dla rodziców, oraz zastanowić się, czy szkolny psycholog i rozmowy z wychowawcą przynoszą oczekiwane rezultaty. Jeśli problem narasta, dziecko staje się coraz bardziej wycofane, a Tobie, pedagogom i nauczycielom brakuje pomysłów, jak rozwiązać tę sytuację, najlepsze, co możesz zrobić, to zasięgnąć porady specjalisty z zewnątrz.